به نقل از گزارشی که خبرگزاری رکنا منتشر کرده، در حالی‌که کمبود نیروی متخصص در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به یکی از دغدغه‌های جدی حوضه سلامت تبدیل شده، خانواده‌های ایرانی هر روز بیشتر به سمت راه حلی عملی و انسانی تر می‌روند.
براساس آماری که رکنا از مرکز خدمات پرستاری در منزل پرستار اول و وزارت بهداشت نقل کرده، تعداد مراکز مجاز پرستاری در منزل در دو سال اخیر رشد چشمگیری داشته و تقاضا برای این خدمات بیش از ۳۵ درصد افزایش یافته است. این تغییر، فقط یک مد زودگذر نیست؛ نشانه‌ی یک تحول عمیق در شیوه مراقبت از سالمندان و بیماران در ایران است.
پرستار اول؛ یکی از چهره‌های پیشرو در پرستاری در منزل
رکنا در گزارش خود تأکید می‌کند که مرکز خدمات پرستاری در منزل پرستار اول با حدود ۱۳ سال سابقه فعالیت در تهران و کرج و مجوز رسمی از وزارت بهداشت، امروز به‌عنوان یکی از پیشگامان این حوزه شناخته می‌شود.
این مرکز در طی سال‌ها با اعزام هزاران پرستار آموزش‌دیده به منازل، به کاهش فشار روی تخت‌های بیمارستانی کمک کرده است. گزارش داخلی پرستار اول که رکنا به آن استناد کرده، نشان می‌دهد:
- بیش از ۶۰ درصد مراجعان این مرکز را سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن تشکیل می‌دهند.
- با دریافت مراقبت منظم در منزل، نرخ بستری مجدد این بیماران حدود ۲۵ درصد کاهش یافته است.
- به‌دلیل تمرکز بر آموزش مداوم پرستاران و به‌روزرسانی آنها با آخرین پروتکل‌های درمانی و استانداردهای جهانی، رضایت خانواده‌ها از خدمات این مرکز به بیش از ۹۰ درصد رسیده است.
پرستار اول به گفته رکنا، فقط یک مرکز اعزام پرستار نیست؛ یک مجموعه آموزشی و تخصصی است که پیوسته روی ارتقای مهارت‌های پرستاران سرمایه‌گذاری می‌کند تا مراقبت در منزل، واقعاً هم‌سطح و حتی در بعضی موارد کارآمدتر از بستری در بیمارستان باشد.
ایران به سرعت در حال پیر شدن است
یکی از نکات مهمی که رکنا در گزارش خود به آن می‌پردازد، پیری جمعیت است. طبق داده‌های منتشر شده:
- در حال حاضر بیش از ۱۰ میلیون نفر در ایران بالای ۶۰ سال سن دارند.
- پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۱۴۲۰ به حدود ۲۰ میلیون نفر برسد.
بخش مهمی از این جمعیت با بیماری‌های مزمن مثل دیابت، فشار خون بالا و مشکلات قلبی روبه‌رو هستند؛ بیماری‌هایی که نیاز به مراقبت روزانه، منظم و طولانی‌مدت دارند.
رکنا اشاره می‌کند که بستری طولانی در بیمارستان، علاوه بر هزینه‌های مالی سنگین، می‌تواند منجر به:
- افسردگی
- کاهش استقلال فرد
- و حتی افزایش خطر عفونت‌های بیمارستانی شود
در مقابل، پرستاری در منزل این امکان را فراهم می‌کند که بیمار یا سالمند در محیط آشنا، کنار خانواده، با روال زندگی عادی خود باقی بماند. مطالعات جهانی که در گزارش رکنا به آن اشاره شده نشان می‌دهد این شیوه می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را تا حدود ۴۰ درصد بهبود دهد.
رشد بیماری‌های مزمن؛ نیاز به مراقبت مستمر در خانه
طبق آمار وزارت بهداشت که در گزارش رکنا آمده، بیش از ۷۶ درصد مرگ‌ومیرها در ایران به بیماری‌های غیرواگیر مثل:
- بیماری‌های قلبی–عروقی
- سرطان
- و دیابت
مربوط است. این بیماری‌ها با یک نسخه دارو حل نمی‌شوند؛ نیاز به نظارت مداوم بر داروها، رژیم غذایی، علائم حیاتی و سبک زندگی دارند.
اینجاست که نقش پرستاران در منزل پررنگ می‌شود. به نقل از رکنا:
- پرستاران می‌توانند در منزل، کارهایی مثل تزریقات، پانسمان زخم‌ها، مراقبت از زخم بستر، کنترل فشار و قند، و حتی برخی خدمات فیزیوتراپی را انجام دهند.
- این خدمات باعث می‌شود دوران نقاهت کوتاه‌تر شود و احتمال عود بیماری‌ها کاهش یابد.
تأثیر دوران کرونا؛ جهش جدی خدمات خانگی
رکنا یادآوری می‌کند که همه‌گیری کووید-۱۹ نقطه عطفی برای توسعه خدمات مراقبتی در منزل در سراسر جهان و همین‌طور ایران بود.
طبق این گزارش:
- بین سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲، تعداد بستری‌های خانگی در ایران بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
- سازمان نظام پرستاری اعلام کرده که در حال حاضر حدود ۱۶۰۰ مرکز مراقبت در منزل در کشور فعال‌اند؛ رقمی که نسبت به سال ۱۴۰۰ تقریباً دو برابر شده است.
این رشد، پاسخی به چند واقعیت تلخ است که رکنا هم به آن اشاره می‌کند:
- کمبود تخت بیمارستانی
- کمبود نیروی پرستاری در بیمارستان‌ها (فقط حدود نصف استاندارد جهانی)
- و ترس مردم از عفونت‌های بیمارستانی بعد از تجربه کرونا
به همین دلیل، پرستاری در منزل از یک «خدمت جانبی» به یک بخش جدی از زنجیره رسمی مراقبت‌های سلامت تبدیل شده است.
پرستاری در منزل؛ صرفه اقتصادی هم دارد؟
جواب، به نقل از رکنا، بله است.
در این گزارش آمده است:
- هزینه بستری روزانه در بیمارستان‌های دولتی حدود ۵ میلیون تومان برآورد می‌شود.
- در حالی‌که خدمات پرستاری در منزل می‌تواند با حدود نصف این هزینه، مراقبت ۲۴ ساعته ارائه دهد.
هرچند طبق مصوبه وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۴ تعرفه خدمات پرستاری در منزل ۴۶ درصد افزایش یافته، اما هنوز هم:
- ۶۰ درصد هزینه‌ها در بخش دولتی
- و ۸۰ درصد در بخش خصوصی
تحت پوشش بیمه قرار دارد.
بُعد اجتماعی و فرهنگی پرستاری در منزل در ایران
از نگاه اجتماعی، رکنا تأکید می‌کند که پرستاری در منزل فقط یک خدمت درمانی نیست؛ حفظ حرمت، استقلال و شخصیت بیمار است.
در جامعه‌ای مثل ایران که خانواده هنوز نقش اصلی را در مراقبت از سالمندان دارد:
- حضور بیمار در خانه، کنار فرزندان و نوه‌ها
- حفظ عادت‌های روزمره، آداب مذهبی و فرهنگی
- و دور نماندن از فضا و وسایل آشنا
همگی در آرامش روانی و حتی روند بهبود اثر مستقیم دارند.
چالش‌ها و نقش مراکزی مثل پرستار اول
البته رکنا به چالش‌ها هم بی‌توجه نمانده است. یکی از نکات مهم، کمبود نیروی پرستاری متخصص است.
سازمان نظام پرستاری اعلام کرده سالانه حدود ۱۲ هزار پرستار در کشور فارغ‌التحصیل می‌شوند و برای اینکه خدمات خانگی ساماندهی شود، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و استانداردسازی وجود دارد.
در این میان، مراکزی مثل پرستار اول که:
- مجوز رسمی از وزارت بهداشت دارند
- روی آموزش مداوم پرستاران کار می‌کنند
- و با ۱۳ سال سابقه و بیش از ۹۰ درصد رضایت مشتریان در زمینه‌هایی مثل مراقبت از سالمندان، کودکان، و پیگیری درمان‌های تخصصی فعال‌اند
به‌عنوان الگوهای موفق در گزارش رکنا معرفی می‌شوند.
جمع‌بندی رکنا؛ آینده روشن خدمات پرستاری در منزل
بر اساس آنچه رکنا در این گزارش تحلیلی عنوان کرده، تبدیل پرستاری در منزل به یک ضرورت اجتماعی در ایران نتیجه‌ی هم‌زمانی چند عامل است:
- پیری سریع جمعیت
- افزایش بیماری‌های مزمن و نیاز به مراقبت طولانی‌مدت
- فشار بر بیمارستان‌ها و کمبود نیروی پرستاری
- تجربه بحران کرونا
- و رشد فناوری‌های سلامت و تله‌مدیسین
در کنار این عوامل، رشد حدود ۳۵ درصدی تقاضا برای خدمات پرستاری در منزل و دو برابر شدن تعداد مراکز مراقبت در منزل طی چند سال اخیر، نشان می‌دهد که این حوزه نه‌تنها آینده‌دار، بلکه تبدیل به یکی از ستون‌های اصلی نظام مراقبت سلامت در ایران خواهد شد.
رکنا در پایان گزارش خود، مرکز پرستار اول را به‌عنوان نمونه‌ای موفق از یک مرکز:
- با تجربه طولانی
- زیرساخت آموزشی قوی
- تمرکز بر استانداردهای علمی و انسانی
- و رضایت بالای خانواده‌ها
معرفی می‌کند و تأکید دارد که انتخاب مراکز معتبر و دارای مجوز، هم سلامت عزیزان خانواده را تضمین می‌کند و هم به پایداری سیستم بهداشت و درمان کشور کمک می‌کند.
در دنیایی که پیشگیری، مراقبت مداوم و کاهش هزینه‌های درمان، اولویت هر خانواده‌ای شده، پرستاری در منزل – به روایت رکنا – دیگر یک گزینه لوکس نیست؛ کلید یک جامعه سالم‌تر و انسانی‌تر است.