شست کجی یا به‌عبارتی تخصصی‌تر هالوکس والگوس (Hallux Valgus) یکی از شایع ترین ناهنجاری‌های پا است که در آن، مفصل پایه‌ی انگشت شست پا به سمت بیرون (به طرف سایر انگشتان) منحرف می‌شود و در نتیجه، یک برآمدگی استخوانی در لبه داخلی پا ظاهر می‌شود. این برآمدگی گاهی با التهاب، درد، و محدودیت حرکت همراه است. شست کج بیشتر در زنان، به‌خصوص در سنین میانسالی به بالا دیده می‌شود، ولی می‌تواند در افراد جوان یا حتی کودکان نیز دیده شود.
علل ایجاد شست کجی
علت دقیق هالوکس والگوس همیشه مشخص نیست، ولی عوامل زیر می‌توانند نقش مهمی داشته باشند:
ژنتیک (وراثت):
یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر، زمینه‌ی ارثی است. اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده دچار شست کج باشد، احتمال بروز این عارضه در نسل بعدی بیشتر است. ساختار غیرطبیعی پا مثل صافی کف پا، قوس بیش از حد یا مفاصل شل نیز ممکن است از طریق ژن‌ها منتقل شود.
کفش نامناسب:
پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند، نوک تیز یا خیلی تنگ می‌تواند فشار زیادی بر روی انگشت شست وارد کند و به‌مرور زمان موجب تغییر شکل استخوان‌های پا شود. این نوع کفش‌ها بیشتر در میان زنان رواج دارد و یکی از دلایل افزایش شیوع این عارضه در آنها است.
بیماری‌های زمینه‌ای:
برخی از بیماری‌های مزمن مفصلی، مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس، ممکن است باعث تخریب مفاصل پا شوند و ساختار انگشت شست را تحت تأثیر قرار دهند.
نارسایی عضلات یا اختلالات عصبی:
برخی مشکلات عصبی یا ضعف عضلات می‌توانند موجب عدم تعادل در نیروهای وارده به پا شوند و در بلندمدت باعث انحراف انگشت شست گردند.
علائم و نشانه های شست کجی
برآمدگی استخوانی کنار شست:
واضح‌ترین علامت، وجود یک برجستگی در لبه داخلی پا، کنار مفصل شست است که اغلب با التهاب و قرمزی همراه است.
درد هنگام راه رفتن یا ایستادن:
در مراحل پیشرفته‌تر، فرد ممکن است هنگام پوشیدن کفش یا راه رفتن دچار درد شود که ممکن است خفیف یا شدید باشد.
محدودیت حرکت انگشت شست:
حرکات طبیعی مفصل انگشت شست ممکن است کاهش یابد یا با درد همراه باشد.
پینه و تاول:
فشار مداوم کفش روی برآمدگی باعث ایجاد پینه، زخم یا تاول می‌شود که می‌تواند به عفونت منجر شود.
انحراف انگشتان دیگر:
در موارد شدید، فشار ناشی از شست کج باعث انحراف و روی‌هم‌افتادگی سایر انگشتان پا می‌شود.
روش های درمان شست کجی
درمان شست کج به شدت انحراف، درد، و میزان تأثیر بر زندگی روزمره بستگی دارد. درمان‌ها به دو دسته‌ی غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شوند:
درمان‌های غیرجراحی
تغییر کفش:
پوشیدن کفش‌هایی با پنجه پهن، بدون پاشنه یا با پاشنه‌ی کوتاه، و جنس نرم می‌تواند از پیشرفت مشکل جلوگیری کند و درد را کاهش دهد.
استفاده از اسپیلنت (بریس):
اسپیلنت‌های مخصوص شبانه یا روزانه می‌توانند به صاف نگه داشتن انگشت شست کمک کنند، به‌خصوص در مراحل اولیه بیماری.
درمان‌های فیزیوتراپی:
تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات پا می‌توانند فشار روی مفصل شست را کاهش دهند و حرکت آن را بهبود بخشند.
دارو های ضدالتهاب:
داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن ممکن است برای کاهش درد و تورم تجویز شوند.
درمان جراحی
عمل جراحی اصلاح استخوان (استئوتومی):
در این روش، استخوان شست برش داده شده و دوباره در موقعیت صحیح قرار می‌گیرد. سپس با پین یا پیچ ثابت می‌شود.
برداشتن برآمدگی (بونیونکتومی):
در این عمل، برجستگی استخوانی کنار مفصل برداشته می‌شود و مفصل به موقعیت طبیعی برمی‌گردد.
آرتروپلاستی یا تعویض مفصل:
در موارد بسیار پیشرفته، ممکن است مفصل آسیب‌دیده برداشته و با مفصل مصنوعی جایگزین شود.
پیشگیری از ابتلا به شست کج
گرچه همه ی موارد شست کج قابل پیشگیری نیست، ولی رعایت موارد زیر می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد:
- انتخاب کفش مناسب و راحت با پنجه‌ی پهن
- خودداری از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند به مدت طولانی
- انجام ورزش‌های کششی و تقویتی پا به‌ویژه برای افراد مستعد
- معاینه زودهنگام توسط پزشک در صورت مشاهده انحراف جزئی
نتیجه گیری
شست کج اگر به موقع شناسایی و درمان شود، در بسیاری از موارد بدون نیاز به جراحی قابل کنترل است. اما اگر به حال خود رها شود، می‌تواند به تغییرات دائمی در ساختار پا، درد مزمن، و ناتوانی در راه رفتن منجر شود. مراجعه به متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست در مراحل اولیه، کلید کنترل و درمان موفق این عارضه است.
