چرخش پاشنه به وضعیت ناهنجار قرارگیری استخوان پاشنه (کالکانئوس) نسبت به محور طبیعی بدن گفته می‌شود. در حالت عادی، استخوان پاشنه به‌گونه‌ای قرار گرفته که وزن بدن را به‌صورت متعادل روی پا توزیع می‌کند. اما در برخی افراد، این استخوان ممکن است به سمت داخل یا خارج بچرخد، که این حالت می‌تواند باعث اختلال در راه رفتن، درد، و حتی بروز مشکلاتی در مفاصل زانو، لگن و ستون فقرات شود.
چرخش پاشنه معمولاً در دو شکل اصلی ظاهر می‌شود:
- چرخش داخلی پاشنه (Heel Varus): پاشنه به سمت داخل متمایل می‌شود.
- چرخش خارجی پاشنه (Heel Valgus): پاشنه به سمت خارج متمایل می‌شود.
علل چرخش پاشنه
اختلالات مادرزادی یا ژنتیکی:
برخی نوزادان با ساختار غیرطبیعی استخوان‌های پا متولد می‌شوند که می‌تواند باعث چرخش پاشنه در همان سنین ابتدایی شود. به عنوان مثال، بیماری‌هایی مانند کلاب فوت (Clubfoot) می‌تواند عامل چرخش داخلی شدید پاشنه باشد.
صافی کف پا یا قوس زیاد:
صافی کف پا اغلب با چرخش خارجی پاشنه همراه است، زیرا قوس پایین موجب فروپاشی محور طبیعی پا می‌شود. برعکس، قوس بیش‌ازحد (های‌آرک) می‌تواند پاشنه را به سمت داخل بکشد.
عدم تعادل عضلانی:
ضعف یا سفتی عضلات ساق، همسترینگ، یا عضلات اطراف مچ پا می‌تواند بر جهت‌گیری استخوان پاشنه تأثیر بگذارد.
آسیب یا تروما:
شکستگی‌ها، پیچ‌خوردگی‌های شدید، یا آسیب‌های مزمن به مفاصل مچ پا یا پاشنه ممکن است منجر به چرخش غیرطبیعی استخوان پاشنه شوند.
کفش نامناسب و الگوی غلط راه‌رفتن:
پوشیدن کفش‌هایی که از قوس پا به‌درستی حمایت نمی‌کنند یا سبک راه رفتنی که فشار نامتقارن به پا وارد می‌کند، می‌تواند موجب چرخش تدریجی پاشنه شود.
علائم چرخش پاشنه
فرسایش نامتقارن کف کفش:
افرادی که دچار چرخش پاشنه هستند معمولاً یک طرف خاص از کف کفششان زودتر ساییده می‌شود (مثلاً لبه داخلی یا خارجی پاشنه).
درد در مچ، پاشنه یا کف پا:
چرخش نادرست پاشنه می‌تواند موجب درد در نواحی مختلف پا شود، به‌خصوص هنگام ایستادن طولانی یا پیاده‌روی.
تغییر الگوی راه رفتن (Gait):
چرخش پاشنه ممکن است منجر به راه رفتن نامتقارن، خم شدن زانوها به داخل یا بیرون، و حتی دردهای زنجیروار در کمر شود.
زخم یا پینه:
به علت فشار نامناسب روی برخی نواحی پا، ممکن است پینه‌ها یا زخم‌های پوستی به‌وجود آیند.
روش های تشخیص
برای تشخیص دقیق چرخش پاشنه، متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:
- مشاهده وضعیت ایستادن و راه رفتن بیمار
- آزمایشات فیزیکی و اندازه‌گیری زاویه‌های پا
- تصویربرداری (رادیوگرافی، ام‌آر‌آی یا اسکن کف پا)
- استفاده از پدومتر یا آنالیز گیت در کلینیک‌های تخصصی
درمان چرخش پاشنه
درمان‌های غیرجراحی:
کفی و ارتز طبی:
استفاده از کفی‌های سفارشی که پاشنه را در محور درست نگه می‌دارند، یکی از مؤثرترین روش‌ها در اصلاح چرخش پاشنه است.
تمرینات اصلاحی و فیزیوتراپی:
تمریناتی که برای تقویت عضلات کف پا، مچ و ساق طراحی شده‌اند، می‌توانند به اصلاح چرخش پاشنه کمک کنند. کشش تاندون آشیل، تقویت تیبیالیس خلفی و تمرینات تعادلی از جمله این تمرینات‌اند.
کاهش وزن:
در افرادی که اضافه وزن دارند، فشار بیش‌ازحد به پاها ممکن است چرخش پاشنه را تشدید کند. کنترل وزن می‌تواند بخشی از درمان باشد.
درمان جراحی:
در موارد شدید یا مقاوم به درمان، ممکن است جراحی نیاز باشد. بسته به نوع چرخش و ساختار استخوانی فرد، جراح ممکن است استخوان را برش داده و در زاویه مناسب تثبیت کند.
پیشگیری از چرخش پاشنه
- استفاده از کفش‌های مناسب و طبی، به‌خصوص در دوران کودکی
- اجتناب از ایستادن طولانی روی سطوح سخت
- بررسی منظم وضعیت کف پا در افراد مستعد (مانند کودکان با صافی کف پا)
- انجام تمرینات تعادلی و تقویتی به‌عنوان بخشی از روتین ورزشی
نتیجه گیری
چرخش پاشنه یک ناهنجاری قابل توجه است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت سیستم اسکلتی–عضلانی داشته باشد. تشخیص زودهنگام و درمان اصولی می‌تواند از پیشرفت عارضه جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد. توصیه می‌شود در صورت مشاهده‌ی هرگونه انحراف در راه رفتن یا ساییدگی غیرطبیعی کف کفش، حتماً با یک متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپی مشورت کنید.